Literatura, historia e vida

Hai unha semana acudiron a Santiago tres escritores desde Vigo, Barcelona e Nova York recolleren o premio literario Arcebispo San Clemente. Un premio da cultura galega que, como adoito, nace da iniciativa particular dunhas poucas persoas, nomeadamente Ubaldo Rueda. A nosa cultura, desasistida, descansa en nós; máis desvalida arestora que nunca.

Unha escritora e dous escritores, tres maneiras distintas de destilar literatura. O libro de Xulia Alonso implícaa directamente, a relación entre literatura e vida é total e o froito do autocoñecemento. En escribindo Futuro imperfecto (Galaxia, 2011) coñeceu quen ela era para contalo. Colm Tóibín, un deses irlandeses tan familiares, escribiu Brooklyn (Lumen, 2010) para saber quen é a súa xente, o mundo dos emigrantes pobres irlandeses, ao cal sinte pertencer; tamén esa obra implica ao autor, tamén trata da identidade do escritor. Eduardo Mendoza escribiu Riña de gatos (Planeta, 2010) para iluminar á súa maneira un “episodio nacional”, a fragua da Guerra Civil española. Aí puxo distancia polo medio, para ter a perspectiva pretendida o autor imaxinou a un xove inglés recén chegado ao Madrid do 36. Como La verdad sobre el caso Savolta e outros libros seus, proporciona os praceres da lectura de novela e aguantará o paso do tempo. Como novela histórica que é, pretende construir a memoria nacional; danos unha interpretación de como rebentou aquel abceso de violencia que foi a guerra, un trauma que aínda hoxe nos abruma. E aí, na interpretación da orixe do conflicto, non podo estar de acordo co autor.

Pola novela transita José Antonio Primo de Rivera, de quen chegou a nós unha imaxe tan banal e lene como unha folla de papel. Se Pepín Bello, testemuña da xeración de universitarios da Residencia de Estudiantes madrileña, escribise o que sabía daquel mozo cambiaría totalmente a nosa idea sobre el. E faríase máis ambigua e confusa aínda. Naquela Europa as ideoloxías radicais e totalitarias encarnaban na xuventude para realizarse violentamente, mais se lle damos tanta importancia a aquel mundiño de intelectuais burgueses faremos unha análise moi superficial. Naquel tempo a xuventude intelectual movíanse aos tombos do fascismo ao comunismo e viceversa, porén iso non explica a guerra, como ben leva demostrado o traballo riguroso dos historiadores nos últimos anos: houbo complots sucesivos e continuados para un golpe de estado desde o advenimento da República. Tampouco é certo que Franco dubidase. O golpe do 36 foi a realización dun plan firme no que participaron a Igrexa, a oligarquía e a metade do Exército, especialmente os mandos intermedios e os xenerais africanistas.

Cando escribín Home sen nome (Xerais, 2006) preguntei aos historiadores que baixaron ao pozo negro do noso pasado (Dionisio Pereira, obrigado. Emilio Grandío, obrigado tamén e adiante con esa investigación penosa). Interpelei tamén aos asasinados. Non había dúbida, non houbo “dúas Españas”, houbo unha España criminal, a dos xenerais nacionalistas, que exterminou a unha parte dos seus habitantes. Comprobei como na miña cidade e en cada cidade e vila existía ese plan criminal latente; non hai verdade ningunha na equidistancia. Houbo uns culpabeis daquela, do mesmo modo que agora é o capital especulativo e non os traballadores os causantes deste desastre que nos desfai. O demais, lerias.