"Ipuinek nobelak ematen ez duen askatasuna eskaintzen dute"

Historialaria da eta ekonomiaren historiako klaseak ematen ditu EHUn, Gasteizko Filologia eta Geografi-Historia fakultatean. Literatura arlora jotzen duenean, ipuingintzara mugatzen da Iban Zaldua (Donostia, 1966). "Eroso sentitzen naiz ipuinen artean", aitortzen du. Azken hiru urteean istorio laburrez jositako Itzalak (Erein) liburua kaleratu berri du.

Galdera. Zer adierazi nahi duzu Itzalak izenburuarekin?

Erantzuna. Polisemiarekin jokatu nahi izan dut. Alde batetik, itzalak daudela, elementu goibelak, baina, bestetik, itzala egoteak esan nahi du argiren bat ere badagoela, itzal horiek beraiek sortzeko, eta horixe da literaturan interesatzen zaidana: ñabardurak. Nahiko begibistakoa da, bestetik, liburuan diren errealitate batzuk, bizkarzainena, esatebaterako, itzal moduan funtzionatzen dutena. Eta garrantzitsuena: literatura zer da? Ba errealitate bezala ulertzen dugun itzala. Lehendik gezurrarena erabilia nuen, eta orain, itzalarena.

"Literaturan ia-ia ezer ez da beharrezkoa, berez nahiko alferrikakoa baita"

"Kulturaren atmosfera egurasteko beharrezkoa da iritziak kontrajartzea"

G. 38 ipuin idatzi dituzu. Premiazkoak dira guztiak?

E. Literaturan ia-ia ezer ez da beharrezkoa. Berez, nahiko alferrikakoa da. Baina liburu honek ez du asko galtzen ipuin bat edo beste irakurri gabe uzten bada. Bai bizkarrezurra diren bost ipuinak, baina besteak nahi den ordenean irakur daitezke, edo ez irakurri. Egun, ipuin-liburuak egiteko joera handiagoa dago. Horietan, normalean, istorioak lotuta daude, eta bat kentzeak multzoari kalte egiten dio.

G. Mezu nagusirik badu orduan liburuak?

E. Ez, baina tituluan gutxi gora behera hor diren joerak eta esanahiak biltzen dira. Irakurleak nik aipatu baino esanahi gehiago bilatu ditzake. Hortik, ipuin-liburuek ematen duten askatasuna zerbait positiboa da, nobelak ematen ez duena.

G. Martin Ugalde eta Sarrionaindia agertzen dira liburuan. Omenaldi moduan?

E. Jende asko agertzen da. Saizarbitoria, Atxaga, Vázquez Montalbán, eta, bai, omenaldi puntua dago. Ugalde hil baino lehenago argitaratu nuen liburua. Egunkariaren kasuarekin loturik agertzen da, baita ere ipuinlarion maisuetakoa izan delako. Sarrionaindiaren literaturara jotzea ezinbestekoa da. Hainbeste idazle handi ez ditugu euskal literaturan!.

G. Nobelara jotzeko asmorik duzu?

E. Batzuentzat ipuina edo poesia idazten hasteko bidea da, hortik nobelara joateko. Nik ez dut sekula ipuina horrela ikusi. Liluratuta nago ipuin-munduarekin.Gaztetan zientzi-fikziozko ipuinak irakurtzen nituen batez ere, klasikoak eta hispanoamerrikarrak, Cortázar, Borges... Eta oraindik ez dut arrazoirik aurkitu generoa uzteko. Batetik, erosoago nagoelako, iruditzen zaidalako hor badagoela eboluzio bat eta lortu ditudala mekanismo batzuk kontrolatzea; bestetik, iruditzen zaidalako oraindik posible dela gauza berriak aurkitzea eta esploratzea. Ipuin-irakurle amorratua izaten jarraitzen dut, nobelekin, olerkiekin eta saiakerekin batera.

G. 80ko hamardaka ipuinena izan omen zen, 90ekoa nobelena, aldiz. Egun ipuina berrindartzen ari al da?

E. Ez zait iruditzen. 90eko hamarkadan aurrekoan baino ipuin hobeak egin zirela uste dut, baina ezkutuan geratu ziren. Egun, ipuinak errekonozimendu handiagoxea dauka. Jokin Muñozek Euskadi Saria irabazi du. Hor daude Juan Gartzia, Karlos Linazaroso, Peio Lizarralde. Baina nobelarekiko joera ez da mugitu. Kritikoek gehiago azpimarratzen dituzte lotura duten ipuin-liburuak, nobelaren formulara hurbiltzen direnean, positiboa berez, ez denean, neutroa baizik.

G. Ba al dago benetako kritikarik?

E. Beno, ni kritika unibertsitarioaz ari naiz. Zientifikoki, nolabait, sailkapenak eta garaiak dezberdintzen dituena. Beste kritikariak ere badira, esaten dutenak ipuin-liburuak ez dituztela baloratzen, zaila delako barne aniztasun hori kritikatzea. Kritika egon badago, beste kontua da nolakoa den.

G. Obabatiko tranbia saiakerarekin izandako polemika espero zenuen?

E. Ez dakit polemika handia egon ote zen. Polemikak eztabaida eskatzen du eta ez zen halakorik egon. Agian, pribatuan. Euskal Herrian badugu polemika ez egitearen ohitura, arlo guztietan. Nik kritikak errespetuz egiten ditut, eta uste dut obrei buruz ahalik eta argien hitz egin behar dela. Nik ere ez dut gero betetzen, inkomodoa delako eta gauzak alde pertsonaletik hartzen direlako. Hemen aspaldidanik gabiltza erresistentzia kulturalean instalatuta eta horrek suposatzen du egon daitezkeen kritika eta iritzi dibergenteak isilarazi behar direla. Agian, garai batean izan zezakeen justifikazio handiagorik baina kulturaren atmosfera egurasteko beharrezkoa da iritziak kontrajartzea, eta ez dugu joera hori edo beldurra ematen digu.

G. Elorriagaren SPrako tranbia kontsumo-kulturarekin loturiko ezaugarriak zituela esan zenuen zeuk.

E. Inpresio bat zehaztu nahi nuen. Begibistakoa iruditzen zitzaidan baina ez nuen polemika asmorekin esan.

G. Erdaraz ere idazten duzu. Egia al da euskal literatura euskaraz baino ezin daitekeela egin?

E. Egia da euskal hitzari zentzu jakin bat eman baldin badiozu. Uste dut diskisizio hori antzua dela. Zerbait izango da ba hemen erdaraz egiten dena. Literatur espainola da? Baita ere. Baina Kolombiakoa edo Argentinakoa, literatura espainola da? Ez, eta erdaraz egiten da. Euskal Herria independiente balitz, ez litzateke arazorik egongo, orduan, gaztelaniazkoa ere vascoa izango litzateke eta kitto.