Axendas en galego, galego na axenda

Este pasado Nadal ocorréuseme facer un agasallo típico: unha axenda para o novo ano. A axenda tiña que cumprir dúas condicións: que fose bonita e estivese en galego. Percorrín canta papelaría de Santiago e Vigo, e non houbo maneira. Só atopei un modelo en galego, xeitoso para o profesional, pero pouco feituco para un galano. Por que non existe oferta de axendas en galego? Saltará o ultraliberal: porque non hai mercado. Non é verdade. Polo ton de moitas respostas ("non, en galego non temos") decateime de que en varias das tendas outra xente fixera a mesma pregunta ca min.

O caso das axendas serve para ilustrar canto camiño temos aínda de percorrer ata chegarmos a un mínimo limiar de normalidade do galego, incluso en terreos que non teñen que ser especialmente conflitivos. Porque, como tamén mostra o exemplo, contra o que se afirma adoito, para que o galego avance non é imperativo que o castelán recúe. Este falso argumento resulta sumamente contraproducente para o noso idioma. No canto das dinámicas excluíntes do tipo "unha lingua ou outra", temos que aplicarnos a exercitar as lóxicas inclusivas, entre outras razóns porque estas serán beneficiosas para o galego, pois este resultou ser a vítima preferente da exclusión social. Non cómpre dicir non ao castelán para dicir si ao galego, sempre que sexamos conscientes de que o primeiro xa está (im)posto en moitos ámbitos da nosa vida, mentres que o segundo precisa ser (re)posto neles, e precisamente por iso reclama un esforzo e un apoio especiais, que para o primeiro serían demasía.

- Optar polo galego en liberdade. Vista así, a promoción do galego aparecerá como unha aposta orientada a incrementar as opcións de escolla da cidadanía, por tanto, a súa liberdade de elección. Sen igualdade real entre os dous idiomas, non existirá verdadeira liberdade. É moi doado de entender: se un non dispón de axendas en galego no mercado, un non ten a posibilidade de elixir o idioma da súa axenda. Os defensores dos privilexios do castelán non se fan idea da severidade das restricións que padecemos as persoas falantes de linguas minorizadas á hora de ler xornais ou libros, ver produtos audiovisuais, ser atendidos nos comercios e servizos públicos... Dirase: é o noso problema, por empeñarnos en falar un idioma minorizado. Replicaremos: pero a exclusión do galego non é resultado dunha opción libre da cidadanía galega; pola contra, veunos imposta desde arriba.

Así e todo, en moitos eidos podemos avanzar sen necesidade nin de intervención do Goberno, nin de confrontarnos con ninguén, simplemente botando man da nosa creatividade e capacidade de emprendemento. Ás veces a intelixencia consiste en saber atopar en cada momento as iniciativas máis oportunas, e non facer da promoción da lingua unha lideira fatigosa e interminable. Propoño que cara ao 2012, lancemos unha campaña de axendas en galego, e así teremos a posibilidade de facer un presente agasalleiro para os nosos amigos.

- O galego na axenda. Outra cousa que temos que conseguir este ano, aínda máis importante ca a anterior, é colocar o galego en positivo na axenda pública. Pasar dunha posición puramente reactiva, defensiva, de repregamento na trincheira, a unha actitude proactiva, sabendo tomar a iniciativa, abrindo xogo para conseguir máis complicidades e ampliar o consenso social ao seu favor. Isto vai requirir moita reflexión (tamén autocrítica) e moito debate. Ese, e non outro, era e é o obxectivo do informe Por un proxecto de futuro para o idioma galego. Unha reflexión estratéxica, que, apadriñado por unha nómina ben representativa de plurais sensibilidades galeguistas, publicou a finais de novembro o Instituto Galego de Estudos Europeos e Autonómicos (IGEA), presidido por Anxo Quintana (o texto pode consultarse na rede: www.igea.eu.com/).

Dado que ese informe cuestiona algúns lugares comúns firmemente asentados na mentalidade dun sector do nacionalismo, suscitou reaccións contraditorias. Pero, a pesar dalgunhas tentativas de acalalo ou deturpalo, o informe abriu un debate moi pertinente, as augas fóronse serenando e non tardaremos en concluír, por ampla maioría, que precisabamos un revulsivo salutífero para osixenarnos un pouco. Temos todas as de gañar repensando unha serie de tópicos revellidos e reformulando, tanto no fondo coma na forma, posicións tradicionais que se revelaron inservibles ou contraproducentes. Elemento central daquel informe era a reivindicación do bilingüismo como un argumento eficaz para a defensa do galego, precisamente apoiado en lóxicas integradoras e inclusivas, lonxe das dialécticas da confrontación e da exclusión. Por ese camiño podemos aspirar a gañar o asenso social -no que debe asentar un consenso político verdadeiramente sólido- a favor das políticas públicas de normalización lingüística.

Sen dúbida, manter o galego na axenda durante o ano 2012 vai ser difícil, a non ser que contribúan a facelo, en negativo, determinadas candidaturas municipais. A crise económica vai acaparar o protagonismo. Pero tamén á hora de procurar unha resposta á crise a dereita centralista que goberna Galicia vai constatar a dificultade engadida que supón o discurso público de división e enfrontamento que ela mesma fomentou nos últimos anos arredor da cuestión lingüística. Nunha conxuntura tan difícil coma a que estamos vivindo, cando resulta imprescindible unir esforzos arredor de obxectivos partillados, enxergaremos o prexuízo que se nos deriva da estratexia posta en andamento por aquela dereita antigaleguista para conquistar e manter o poder a base de sementar a división, aventando querelas daniñas e atacando referentes comúns, como é o idioma de noso. Non se decataron aínda que unha lingua é moito máis ca un xeito diferente de falar?

- Relembrando os fundamentos. Agora máis ca nunca, será procedente relembrar a razón última das nosas reivindicacións. Expresouna acaidamente Ramón Piñeiro: "A lingua galega é bandeira da nosa solidariedade moral". O galego non nos interesa nin nos pode interesar só polo galego mesmo. Interésanos porque a súa exclusión é inseparable da marxinación que o noso país padeceu, con grave prexuízo para todos. Interésanos porque a súa perda significa e significaría unha derrota colectiva, que minaría de forma definitiva a nosa conciencia de comunidade. Interésanos porque a súa recuperación só se acadará se conseguimos facer dela un proxecto e unha tarefa comúns, que atinxe a todos, pois a todos beneficiará, e por tanto a todos debe comprometer solidariamente. Porque os éxitos que vaiamos conseguindo nese camiño serán outros tantos esteos da nosa confianza e da nosa autoestima, tan necesitadas de reforzo. Porque esa confianza, esa autoestima e esa conciencia de comunidade que afronta unida retos compartidos son valiosísimos recursos para afrontarmos os difíciles tempos que se aveciñan, para axuntarmos forzas e para pelexar e gañar o porvir. Porque non nos resignamos a que se acale a nosa voz. Porque arelamos ter unha axenda de futuro, como cidadáns e como país. E porque, si, estamos con vontade de que esa axenda de futuro se diga e se escriba tamén no noso idioma.